www.archiwum.mnd.pl
facebook profile


Problemy z mówieniem

Ludzka mowa jest jedną z ważniejszych cech, która nas odróżnia od świata zwierzęcego. Jest to jednak umiejętność bardzo skomplikowana wymagająca sprawnego współdziałania mięśni, układu oddechowego i mózgu. Zdrowy człowiek nie zastanawia się nad złożonością procesu powstawania mowy. W SLA niektóre istotne elementy tego procesu zostają zaburzone. Dotyczy to złego funkcjonowania mięśni odpowiedzialnych za wytwarzanie dźwięków oraz układu oddechowego. Ośrodki mowy w mózgu w większości przypadków nie są dotykane przez SLA, czyli oznacza to, że chory mówiąc wolniej nie robi tego, dlatego że wolniej myśli, tylko z powodu fizycznego uszkodzenia mięśni.

zaburzenia mowy
© Dreamstime.com
Aby powstał język mówiony potrzebne jest sprawne funkcjonowanie wielu mięśni. Mięśnie oddechowe biorą udział w wydychaniu powietrza z płuc, które wprawia w drgania struny głosowe w krtani i powoduje powstawanie dźwięków, które następnie są wzmacniane przez mięśnie gardła i podniebienia a później przetwarzane w słowa przez mięśnie języka i warg. SLA powoduje zaburzenia mowy fachowo zwane dyzartią. Na czym one polegają? Mowa w trakcie trwania choroby staje się wolniejsza a wypowiadane słowa mniej wyraźne. Dodatkowe problemy oddechowe sprawiają, że siła głosu jest osłabiona oraz staje się on monotonny i częściej przerywany wdechem. Gdy zostaje porażone podniebienie miękkie część powietrza w trakcie mówienia zaczyna przechodzić przez jamę nosową, co w praktyce daje tzw. nosowanie, czyli mówienie przesadnie nisko przez nos.

Co można zrobić żeby poprawić mowę i usprawnić komunikację z chorym?

Ćwiczenia

Najlepszym sposobem na spowolnienie i ograniczenie rozwoju zaburzeń mowy są specjalistyczne ćwiczenia zwane logopedycznymi. Są to różnorodne ćwiczenia, których celem jest rozluźnienie i wzmocnienie mięśni uczestniczących w procesie tworzenia mowy. Zaleca się łączenie ich z ćwiczeniami oddechowymi. Ważne jest, aby je wykonywać bardzo często, ale oczywiście niezbyt intensywnie żeby nie doprowadzić do zmęczenia mięśni. Zestawy ćwiczeń logopedycznych oraz oddechowych dostępne są w ostatnim dziale tego poradnika.

Mówić

Ważne jest też, aby chorzy mówili możliwie często np. czytając na głos. Mówiąc najlepiej jest przyjąć wyprostowaną pozycję, żeby cały aparat mowy znalazł się w prawidłowym naturalnym ułożeniu. W ramach ćwiczeń chory w trakcie rozmowy może starać się mówić jak najwyraźniej wręcz przesadnie artykułując słowa.

Żucie gumy

Dobrym rodzajem ćwiczeń, które możemy wykonywać codziennie jest żucie gumy, należy jednak uważać by u osób mających problemy z połykaniem nie doszło do zadławienia.

Wkładka

Gdy chory nosuje, czyli mówi niskim pogrubionym głosem przez nos, co jest spowodowane porażeniem mięśni podniebienia miękkiego można użyć wkładki usztywniającej podniebienie tym samym zamykającej część nosową gardła, może to sprawić, że mowa będzie wyraźniejsza.

Jeśli zaburzenia mowy narastają a dodatkowo występuje niedowład rąk uniemożliwiający choremu pisanie ręcznie oraz na klawiaturze komunikacja z chorym nie musi być niemożliwa. Przede wszystkim pomocna jest tutaj współczesna technika, która umożliwia nawet chorym w bardzo ciężkim stanie skuteczne porozumiewanie się. Poniżej omówione zostaną najbardziej popularne metody.

Tablice

Najprostszą z nich jest użycie tablicy z literami alfabetu, po której przesuwa się palec i chory kiwnięciem głowy lub mrugnięciem wskazuje odpowiednie litery. Analogicznie można stosować tą metodę na komputerze najlepiej przenośnym gdzie choremu tablica z literami alfabetu pokazuje się na monitorze a chory ma dodatkowe opcje do dyspozycji np. może zapisywać już utworzone słowa by później nie musieć ich tworzyć od nowa.

Tablice z prostymi symbolami

Można stworzyć również tablicę z prostymi zapytaniami tak żeby chory mógł szybko powiedzieć np., że chce mu się pić albo jest mu za gorąco. Najlepiej na takiej tablicy umieścić symbole albo skróty literowe oznaczające różne czynności, o które chory prosi, aby opiekun je wykonał tj.: jestem głodny, chce mi się pić, proszę do toalety, chciałbym posłuchać radia czy obejrzeć telewizję itp.

Komputer

Gdy chory ma problemy z mową, ale jest w stanie obsługiwać komputer za pomocą myszki dostępne są już programy, które pozwalają sprawnie i szybko pisać używając kursora myszki a następnie odtwarzać w ten sposób napisane zdania używając syntezatora mowy, który "odczytuje" tekst przez głośniki komputera. Nie trzeba za każdym razem pisać zdań od początku, można wybierać często używane zdania, frazy lub słowa i tworzyć z nich szybko nowe wypowiedzi. Takie oprogramowanie może być zainstalowane na małych komputerach przenośnych i może być używane także poza domem. Gdy mamy problemy z korzystaniem z myszki komputera nowoczesna technologia daje nam możliwość sterowania kursorem po ekranie monitora bez użycia rąk za pomocą systemu śledzenia wzroku czy ruchów głowy albo prototypowy sposób umożliwiający przesuwanie kursora przy użyciu fal mózgowych wyłapywanych i przetwarzanych przez elektrody umieszczone na głowie chorego, czyli po prostu poprzez myśli BrainGate Neural Interface System. Poza tym ostatnim sposobem pozostałe dwa są w powszechnym użyciu na zachodzie, w Polsce niestety niewielu chorych wie o tym, że ma możliwość zakupu takiego sprzętu przy sporym dofinansowaniu PCPR sięgającym nawet 80%!

Odtwarzaczy muzyki

Gdy nie możliwe jest nauczenie chorego obsługi komputera można użyć prostszych w obsłudze odtwarzaczy muzyki np. popularne iPody. Nagrywa się wtedy wypowiedzi na odpowiednim do odtwarzacza nośniku, każda wypowiedź jako oddzielny utwór, po czym chory, który jest manualnie w stanie obsłużyć odtwarzacz muzyki wybiera odpowiedni "utwór" i go odtwarza. Przykładowo wśród wielu wypowiedzi znajduje się jako utwór zdanie - chciałbym coś zjeść - chory, gdy jest głodny wybiera odpowiedni numer utworu i go odtwarza.

Współczesna technika pomaga chorym na SLA sprawnie komunikować się z otoczeniem umożliwiając nawet chorym pisanie książek czy aktywne uczestniczenie w życiu towarzyskim. Niestety wiele z tych metod nie jest wykorzystywanych w Polsce, ale powoli ta sytuacja ulega zmianie.

SLA
MND