Problemy ruchowe (osłabienie mięśni, skurcze, zmęczenie i wzmożone napięcie)
Już od samego początku choroby występują kłopoty związane z ograniczeniami w poruszaniu się i wykonywaniu nawet prostych czynności codziennych. Proces ten przebiega indywidualnie u każdego chorego, dlatego bardzo trudno (albo jest to wręcz niemożliwe!) przewidzieć kolejność i natężenie postępu ograniczeń ruchowych. Medycyna niestety nie zna sposobu, aby go zatrzymać, ale możemy skutecznie go opóźnić oraz zmniejszyć negatywne skutki objawów. Jak to zrobić?
Samodzielność
© Dreamstime.com
Wbrew pozorom nie najważniejsza jest tu specjalistyczna rehabilitacja ruchowa, ale coś, o czym chorzy oraz ich opiekunowie za często zapominają, czyli jak najdłuższe utrzymanie samodzielności w wykonywaniu codziennych zajęć przez samego chorego. Często opiekunowie oraz rodzina z absolutnie dobrej woli czynią krzywdę choremu wyręczając go w zajęciach, które mógłby spokojnie sam wykonać zabierając mu tym samym doskonałą możliwość ćwiczenia swoich mięśni oraz do bycia możliwie samowystarczalnym. Wykonując z pozoru prostą czynność, jaką na przykład jest zrobienie sobie herbaty angażuje wiele partii mięśni naszego ciała, ćwiczy koordynację oraz precyzję ruchów a co chyba najważniejsze chory odczuwa satysfakcję z samodzielnie wykonanej pracy. Oczywiście należy zawsze mieć na uwadze ograniczenia, których chory nie może przekroczyć albo, których przekroczenie oznaczałoby dla niego uszczerbek na zdrowiu, dlatego należy rozsądnie dobierać ilość i intensywność wykonywanych prac domowych kierując się zdrowym rozsądkiem. W SLA mięśnie niestety bardzo szybko się męczą a ich przeforsowanie może prowadzić do przyspieszenia rozwoju choroby, trzeba zatem ostrożnie dysponować siłami nie planując zbyt wiele zajęć. Opiekunowie nie powinni naciskać i zmuszać chorego do wykonywania czynności, które wydaje im się, że chory może wykonać albo ma dostatecznie dużo siły by to zrobić a jedynie mu się "nie chce", bowiem to chory i tylko on wie, na co aktualnie go stać i co może a czego nie może już wykonać; oczywiście opiekunowie powinni albo wręcz mają obowiązek mobilizować chorego do wszelkiej możliwej dla niego aktywności. Chorzy natomiast powinni nauczyć się planować swój dzień mając w świadomości swoje ograniczenia tak żeby nie planować za dużo by później nie odczuwać niepotrzebnej frustracji, gdy plan dnia nie zostanie zrealizowany.
Planujcie swój dzień myśląc o przerwach na niezbędny odpoczynek w czasie, którego zregenerujecie swoje siły, zatem nie będzie to czas stracony a z pożytkiem i efektywnie wykorzystany na rzecz waszego zdrowia i dobrego samopoczucia. Wskazane jest też zrobienie sobie całego dnia przerwy tak, co kilka dni poświęconego na słodkie, ale wbrew pozorom twórcze "nic nie robienie". Zatem o ile to możliwe róbcie sobie herbatę, śniadanie, sprzątajcie, gotujcie i róbcie jeszcze, co tylko wam do głowy przyjdzie, bo wszelka systematyczna lekka aktywność jest zbawienna dla waszego zdrowia! To zalecenie dotyczy także chorych w cięższym stanie, którzy także powinni starać się wykonywać jak najwięcej czynności samodzielnie na przykład z pomocą opiekuna podnieść kubek z wodą, aby się napić.
Rehabilitacja
Drugim ważnym elementem walki o sprawność chorego jest rehabilitacja. Ze względu na specyficzny charakter SLA rehabilitacja powinna być bardzo łagodna, ale częsta i systematyczna. Jest to związane z faktem, o którym wspomniano, powyżej czyli dużą podatnością na szybkie zmęczenie. Rehabilitacją, z której korzysta się w terapii SLA jest: kinezyterapia - trudne słowo oznaczające prostą rzecz, czyli ćwiczenia ruchowe wykonywane samodzielnie bądź z rehabilitantem; masaż, ale tylko i wyłącznie u chorych bez wzmożonego napięcia mięśni; hydroterapia - ciepłe kąpiele perełkowe, solne, borowinowe; oraz leczenie ciepłem - okłady z parafiny, lampa solux, żel cieplny.
Ćwiczenia ruchowe w ramach kinezyterapii powinny być dobrane i prowadzone przez doświadczonego fizjoterapeutę, który powinien mieć wiedzę, co, w jakim stanie jego pacjent może wykonywać. Przykładowo chory w początkowym stadium SLA może bez szkody dla siebie i bez nadmiernego zmęczenia wykonywać ćwiczenia czynne (wykorzystując własną siłę mięśni) natomiast osoby w ciężkim stanie wykonując dużą ilość takich ćwiczeń szybko by się zmęczyły a efekt terapeutyczny byłby żaden, zatem dla nich wskazane byłyby już głównie ćwiczenia bierne (fizjoterapeuta sam porusza na przykład nogą). Dlatego bardzo ważny jest wybór właściwego fizjoterapeuty, który znałby różne aspekty rehabilitacji chorych neurologicznie; oczywiście w naszym publicznym systemie opieki zdrowotnej nie mamy właściwie żadnego wyboru, dlatego jeśli jest to możliwe zalecamy korzystanie z usług prywatnych rehabilitantów, których fachowość, wiedza i doświadczenie zazwyczaj niestety przewyższa tych z publicznej służby zdrowia. Poza zajęciami z rehabilitantem istotne jest codzienne ćwiczenie we własnym zakresie - w tym celu przygotowaliśmy zestawy ćwiczeń dostępne w dalszej części tego poradnika.
Jak wybrać właściwego rehabilitanta?
© Dreamstime.com
Jak wspomniano powyżej wybór rehabilitanta w terapii SLA ma kluczowe znaczenie dla zdrowia i jakości życia chorego. Niezależnie czy szukamy go w publicznej czy prywatnej służbie zdrowia zawsze przysługuje nam możliwość poznania kompetencji danego fizjoterapeuty. W pierwszej kolejności zwróćmy naszą uwagę na aktywność zawodową "kandydata". Trudno znaleźć kryterium na podstawie, którego moglibyśmy stwierdzić, który jest bardziej aktywny a który nie, ale takim miernikiem jest zdobyte wykształcenie, ilość kursów, szkoleń i studiów podyplomowych, które ukończył kandydat a to wszystko zestawione z ilością lat pracy zawodowej na przykład fizjoterapeuta, który ukończył 3 kursy w ciągu 10 lat jest mniej aktywny od tego, który ukończył 2 kursy w ciągu 3 lat pracy. Czemu aktywność jest taka ważna? Świadczy ona o otwartości umysłu, chęci doskonalenia zawodowego, dbałości o własny rozwój i dobro pacjenta. Fizjoterapia jest dziedziną rozwijającą się w bardzo szybkim tempie, dlatego osoba, która zakończyła swoją edukację wraz z uzyskaniem dyplomu nie będzie w stanie właściwie zadbać o chorego niezależnie jak dobre studia ukończyła. Bowiem tak naprawdę właściwa edukacja fizjoterapeutów w Polsce zaczyna się dopiero po studiach, na kursach podyplomowych gdzie poznaje on nowe, skuteczne i specjalistyczne metody rehabilitacji. Zwróćmy również uwagę na to, w czym specjalizuje się dany rehabilitant, ponieważ ktoś może być świetny w rehabilitacji po urazach a nie mieć większego pojęcia o postępowaniu z chorym neurologicznie. Wybierając fizjoterapeutę popytajmy ludzi o opinie o nim, bo to pacjenci najlepiej wiedzą czy ktoś im tak naprawdę pomógł czy nie.
Co to jest PNF?
Jest to metoda fizjoterapii opierająca swoje działania, na tzw. nerwowo-mięśniowym torowaniu, czyli nie zagłębiając się w szczegóły pobudzającym naturalne drogi nerwowe do właściwej pracy przez dobór odpowiednich ćwiczeń. PNF proponuje ruchy naturalne zbliżone do aktywności dnia codziennego. Metoda ta cieszy się dużą popularnością u chorych na SLA, co świadczy o jej pozytywnym działaniu. Polecamy ją z pełnym przekonaniem wszystkim chorym na SLA.
Masaż leczniczy powinien być stosowany z wielką ostrożnością u chorych na SLA ze względu na możliwość nawet pogorszenia stanu chorego.Dzieje się tak, ponieważ u chorych na SLA mięśnie będące napięte i sztywne mogą zareagować na masaż jak na bodziec, który spowoduje ich dalsze pobudzenie. Jednak na początku choroby w wielu przypadkach wzmożone napięcie mięśni jest na tyle znikome, że może być stosowany masaż. Nie zależnie od tego jak "luźne" są mięśnie masaż powinien być delikatny, mieć charakter rozluźniający i nie powodować zmęczenia. W sytuacji dużego napięcia mięśni masaż jest odradzany, ponieważ może wzmóc sztywność i napięcie. Pomijając aspekt czysto medyczny masaż sam w sobie może mieć pozytywne działanie bo po prostu jest... przyjemny. Kto z nas nie lubi być masowanym?
Hydroterapia, czyli leczenie wodą oferuje szeroki wachlarz możliwości przydatnych w rehabilitacji chorych na SLA.
© Dreamstime.com
Przede wszystkim dotyczy ona kąpieli, które także możemy sami wykonać w domu, jeśli dysponujemy wanną. Ciepła woda działa bardzo dobrze na rozluźnienie oraz odżywienie mięśni, dlatego wskazanym jest łączenie codziennej higieny i rehabilitacji przez stosowanie kąpieli w ciepłej wodzie. Taka kąpiel poza myciem powinna trwać około 10 minut, ale trzeba mieć zawsze na uwadze żeby gorąca woda nie doprowadziła do przemęczenia przez zbyt długie w niej przebywanie. Do wody można stosować różnego rodzaju środki wspomagające tj.: sole rozgrzewające np bocheńskie czy iwonickie, borowiny czy różnego rodzaju zioła albo olejki eteryczne. Używając ich pamiętajmy o ostrożności, bo tego typu środki mogą powodować alergie skórne zwłaszcza, jeśli produkt jest przeterminowany albo kiepskiej jakości. Pamiętajmy również, że borowina i wiele ziół powoduje trudno zmywalne zabrudzenia wanny. Jeszcze szerszą gamę różnorodnych rodzajów kąpieli oferują nam zakłady, oddziały fizjoterapii oraz sanatoria gdzie mamy możliwość wszystkich gorących kąpieli, o których napisano powyżej oraz kąpiele połączone z terapeutycznym działaniem ruchu wody, czyli: automatyczny lub wykonywany przez fizjoterapeutę masaż wodny, kąpiel perełkowa (bąbelki; pęcherzyki powietrza). Odradzamy korzystanie z biczy wodnych, czyli spryskiwania wodą pod dużym ciśnieniem, ponieważ pobudzają one niepotrzebnie mięśnie doprowadzając do większej ich sztywności i przyspieszając zanik. Jeśli jest taka możliwość i stan chorego na to pozwala wskazane są ćwiczenia na basenie, ponieważ w wodzie dzięki jej wyporowi chory czuje się "lżejszy" i zwiększa się zakres jego ruchów. Dodatkowo w wodzie przyjmujemy właściwą postawę, co jest zbawcze dla obciążonego chorobą kręgosłupa. Najlepiej ćwiczenia wykonywać z rehabilitantem, ale nawet, jeśli nie mamy takiej możliwości "zwykłe" pływanie albo poruszanie się w wodzie ma bardzo korzystny wpływ. Tak jak w przypadku normalnych ćwiczeń trzeba uważać żeby się nie przemęczyć zwłaszcza, że w wodzie nie odczuwamy aż tak wielkiego zmęczenia. Dbajmy również o to żeby temperatura wody w basenie była wysoka, bo im wyższa tym nasze mięśnie lepiej się rozluźniają, dlatego mieszkając w dużym mieście gdzie mamy wybór dowiedzmy się gdzie temperatura wody w basenie jest najwyższa.
Ciepło bardzo dobrze działa na dotknięte SLA mięśnie zwiększając ich ukrwienie, czyli odżywiając je oraz rozluźniając. Tak jak radzono w poprzednim akapicie można korzystać z ciepłych kąpieli, ale nie jest to jedyna możliwość by prowadzić terapię ciepłem. Jeśli nie ma jakiś przeciwwskazań, stan chorego jest dobry oraz nie jest on zbytnio podatny na zmęczenie polecamy umiarkowane i rozsądne korzystanie z sauny. Rozgrzewa ona całe ciało, rozluźniając mięśnie a jako dodatkowy efekt mamy oczyszczoną skórę. Jeśli z jakiś powodów sauna jest niemożliwa możemy skorzystać ze źródeł ciepła działających miejscowo. Właściwie możemy użyć wszystkiego, co tylko nas nie oparzy oraz w miarę dobrze przylega do ciała. Okłady z rozgrzewających maści nakładane na miejsca gdzie sztywność mięśni jest największa albo najbardziej utrudnia normalne funkcjonowanie np., gdy ktoś ma szpotawą stopę, czyli obrazowo chodzi na palcach miejsce tym będzie staw skokowy (okolice kostki). Termofory albo specjalne żele cieplne dostępne w prawie każdym sklepie rehabilitacyjnym również dobrze nadają się do tego celu. Zakłady, oddziały fizjoterapii oraz sanatoria oferują również okłady z gorącej parafiny oraz ogrzewanie części ciała światłem z lampy solux.
Fizykoterapia Michał Żuławiński, mgr fizjoterapii
Spastyka
Jednym ze sposobów "opanowania" wzrostu napięcia mięśniowego (spastyka) i tworzeniu się przykurczy mięśniowych są zabiegi fizykalne. Wzmożone napięcie mięśniowe ogranicza możliwości ruchowe pacjenta, możliwości samoobsługi oraz utrudnia pielęgnację chorego. Wspomniane zabiegi wpływają na przejściową (SLA -jest chorobą postępującą) stabilizację stanu napięcia mięśniowego.
Zatem jakie zabiegi możemy polecić?
Przede wszystkim zabiegi cieplne w postaci:
-Cieplne kąpiele
W warunkach zakładów rehabilitacyjnych czy fizjoterapeutycznych do dyspozycji jest cały szereg urządzeń do tego typu zabiegów. Są to zarówno urządzenia do zabiegów całościowych, czyli wanny z możliwością stosowania w masażu podwodnego oprócz zwykłej kąpieli (pamiętamy o niedużym ciśnieniu strumienia wody), jak również urządzenia do zabiegów miejscowych czyli tzw. wirówki dla kończyn górnych i kończyn dolnych. Należy tu wspomnieć również o specjalnych urządzeniach do stosowania w warunkach domowych, czyli tzn. matach ozonowych i matach do samego masażu podwodnego. Tego typu urządzenia są godne polecenia z punktu widzenia efektów tych zabiegów, ale z punktu finansowego...
-Różnego rodzaju okłady cieplne (parafina, borowina termożele ).
W placówkach służby zdrowia tego typu zabiegi są bardzo popularne i wykonywane przez kwalifikowany personel,co nie wymaga dalszego wyjaśnienia.
W warunkach domowych wykonanie okładu z parafiny może być kłopotliwe pod względem wykonania technicznego (nagrzanie parafiny do odpowiedniej temperatury). Dlatego godne polecenia są tzw. termożele(dostępne w sklepach rehabilitacyjnych). Używanie ich jest zdecydowanie prostsze i bezpieczne, a skutki lecznicze prawie takie same. Do rozgrzania ich możemy stosować gorącą wodę, kuchenkę mikrofalową, czy sam aktywator znajdujący się w żelu. Sposób rozgrzania zależy od rodzaju termożelu sposób wykonania tego typu zabiegu powinien być poprzedzony instruktarzem. Przy tej okazji należy wspomnieć o żelach działających zarówno rozgrzewająco jak i schładzająco, ale o tym nieco później.
-Nagrzewanie promieniami podczerwonymi
W zakładach do tego typu zabiegów służy m.in. lampa Sollux, za pomocą, której naświetla się poszczególne partie mięśni.
W warunkach domowych do tego typu zabiegów może służyć żarówka typu "kwoka" którą wystarczy wkręcić do domowej lampki ze statywem, ale przed tego typu zabiegiem instruktarz wydaje się być konieczny.
- Elektroterapia
W likwidacji wzmożonego napięcia mięśniowego pomocną może być też elektroterapia (działanie prądem elektrycznym). Tego typu zabiegi wykonywane są w placówkach opieki zdrowotnej tylko przez wykwalifikowany personel. Chodzi tu przede wszystkim o zabiegi tzw. tonolizy.
- Krioterapia
W celu obniżenia napięć mięśniowego możemy również w niektórych przypadkach stosować" zimno." W warunkach zakładów rehabilitacji chodzi tu zabiegi tzw. krioterapii, czyli działaniem azotem, lub dwutlenkiem węgla. W warunkach domowych prostym sposobem stosowania zimna jest; okład z kostek lodu,(kostki lodu znajdują się w worku foliowym) lub stosowanie wspomnianych termożeli (schładzamy je w zamrażarce). Tego typu zabiegi powinny być skonsultowane z lekarzem.
Należy w tym miejscu zaznaczyć że zabiegi fizykalne mogą przynieść tylko chwilową poprawę stanu napięcia mięśniowego. Dlatego stosuje się je jako etap przygotowawczy do prowadzenia ćwiczeń ruchowych, które wtedy przynoszę lepszy rezultat. Pamiętajmy również o tym,iż z uwagi na indywidualny przebieg choroby dobór zabiegów skonsultowany powinien być z lekarzem prowadzącym, a samo ich wykonanie przeprowadzone przez doświadczonego rehabilitanta (dotyczy to szczególnie zabiegów w warunkach domowych.)
Ból
W zmniejszeniu bólu wynikającego z przykurczy mięśniowych, czy unieruchomienia zastosowanie mogą znaleźć zabiegi fizykalne. Chodzi tu np. o zabiegi cieplne, których działanie omówione zostało wcześniej. Z innych rodzajów zabiegów możemy stosować zabiegi z zakresu elektroterapii (działanie prądu elektrycznego). Tu przykładem może być zabieg jonoforezy, czyli wprowadzenie do organizmu leku przeciw bólowego za pomocą prądu stałego. Tego typu zabiegi są zabiegami miejscowymi, czyli w miejscu bólu aplikowany jest dany lek.
Innymi zabiegami z zakresu elektroterapii godnymi polecenia są prądy tens czy prąd treberta. tego typu zabiegi oprócz możliwości stosowania w miejscu bólu (tens) możemy co ważniejsze stosować w sposób segmentarny. Co to oznacza ? A mianowicie ; jeżeli dolegliwości bólowe zlokalizowane są w obrębie kończyn dolnych a miejscu tego bólu nie można wykonać zabiegu,ponieważ istnieją jakieś przeciw wskazania zabieg wykonuje się na odpowiednim segmencie kręgosłupa, osiągając w ten sposób działanie przeciw bólowe.
Tego typu zabiegi są do wykonania przez kwalifikowany personel po uprzedniej ocenie stanu pacjenta. Tu należy dodać iż fizykoterapia dysponuje wieloma rodzajami zabiegów, które odpowiednio zastosowane, czyli w zależności od stanu pacjenta, mogą przynieść poprawę (czasową) stanu. Dlatego ściśle współdziałanie z lekarzem oraz z rehabilitantem wydaje się być zasadne.
Jak radzić sobie w codziennym życiu z problemami ruchowymi? Bożena Jóźwiak, mgr
Najistotniejsze dla wszystkich jest to, aby jak najdłużej umożliwić choremu w miarę samodzielne życie, w tym celu ze strony opiekunów potrzebna jest pomoc i wsparcie, ale niepolegające na wyręczaniu we wszystkim. Chory powinien wykonywać możliwie jak najwięcej czynności samemu a gdy nie może albo to jest zbyt dla niego męczące wskazana jest pomoc opiekunów. Poniżej chora na SLA Bożena Jóźwiak zamieściła praktyczne porady, które mogą być przydatne dla chorych zwłaszcza w początkowym stadium SLA.
Drobne rady, duże ułatwienia
Gdy choroba zaczęła coraz bardziej zabierać mi ręce i nogi. Gdy coraz częściej musiałam być zależna od osób trzecich, zaczęłam obserwować swoje codzienne działania, czynności. Szukałam sposobów jak być niezależną mimo postępu choroby.
Pierwszym krokiem było obcięcie włosów, krótka fryzura mniej stresów przy myciu i czesaniu.
Ubranie, odzież
- ubranie lekkie, po co obciążać zanikające mięśnie dodatkowym ciężarem
- w miarę obszerniejsze, łatwiej ubierać (do rękawa wkładamy zawsze najpierw słabszą rękę do nogawki słabszą nogę)
- rezygnacja z guzików; guziki (np przy spodniach) polecam zastąpić rzepami, guzikiem na stopce z gumką - guzik wkładamy od wewnętrznej strony dziurki, przewleczoną gumkę łatwiej zahaczyć na guzik lub używać haczyka (zakrzywiona szpilka do szaszłyków ułatwia mi nie tylko zapinanie guzików... jest moją trzecią ręką i pomaga mi w wielu czynnościach np przy podciąganiu spodni)
Rys. Długość i wielkość haczyka to sprawa indywidualna.
- szlufki przy spodniach (bieliźnie) pomogą nam lub osobom nam pomagającym w podnoszeniu lub ściąganiu odzieży
- ważna jest także długość bluzy, swetra, najwygodniejsza to ta sięgająca pachwin - nie będzie podwijać się przy siadaniu na wózek, łatwiej będzie w ubikacji itp.
- buty nawet ortopedyczne mogą być także zapinane na rzepy, polecam jednak buty na lekkim klinie, przy opadających stopach lekki klin stabilizuje nam bardziej stopę, palce u nóg nie mają tendencji do podwijania się, łydka, kolano jest stabilniejsze
- zimą marzną nam ręce, problem z założeniem rękawic... można je zastąpić zapomnianą mufką, którą można zrobić z rękawa starej bluzy polarowej.
- do ogrzania marznących łydek polecam getry (można obciąć stare wełniane podkolanówki)
Higiena osobista
- adaptacja łazienki (to każdy zainteresowany, z rodziną wybierze sobie swój wariant, czy to ma być kabina z natryskiem, czy wanna z podnośnikiem) ważne są jednak uchwyty i odpowiednia wysokość muszli klozetowej)
- gąbkę, myjkę polecam siatkową, łatwiej się nią posługiwać
- szczotka do nóg z przyssawką to nie tylko ułatwienie w trakcie mycia ale także element rehabilitacji, akupresury
- mydło w dozowniku, mydło w siatce na sznureczku
- elektryczna szczoteczka do zębów
- panel prysznicowy do hydromasażu
- wszystkie wieszaki, kosmetyki powinny być w zasięgu naszej ręki nie będziemy musieli prosić nikogo o pomoc
Posiłki
- kubek do picia polecam, plastikowy, lekki, najlepiej z melaminy, powinien mieć wygodny dla nas uchwyt, warto przetestować kilka. Dobrym rozwiązaniem jest kubek "wańka - wstańka " rzadko się z niego coś wylewa a jeszcze jak będzie z dzióbkiem rurka będzie niepotrzebna
- sztućce, dziecięcy zestaw metalowy, lżejszy, wygodniejszy (odradzam sztućce plastikowe)
- na stół (chodzik z półeczką itp.) polecam matę do wyścielania półek, szuflad z Ikei, faktura maty uniemożliwia przesuwanie się przedmiotów na niej postawionych
- nóż do smarowania, łopatka
- nóż z pionowym trzonkiem do krojenia
- uchwyt do krojenia cebuli, może się przydać do przytrzymywania nie tylko jedzenia
Zachęcam do szukania własnych sposobów, pomysłów trzeba tylko rozejrzeć się dookoła, próbować i wybierać to co dla nas jest najwygodniejsze, najlepsze.
Mieszkanie
Przystosowanie mieszkania do naszych możliwości nie wymaga nakładów finansowych. Nie raz wystarczy przesunięcie kilku mebli abyśmy mogli czuć się bezpiecznie i wygodnie.
- krzesło i miejsce do spania powinno mieć wysokość sięgającą powyżej kolan. Łatwiej wtedy wstać. Przy wstawaniu powinniśmy pamiętać o lekkim przechyleniu głowy, tułowia do przodu, jest wtedy łatwiej wstać. Polecam zwykłe metalowe krzesło ogrodowe (Ikea) jest bardzo stabilne, podkładki pod nogami krzesła utrudniają przesuwanie się nawet na panelach, płytkach
- sprzęt kuchenny, żywność powinniśmy poukładać tak aby w każdej chwili mieć wygodny dostęp, warto pomyśleć o pojemnikach, które można otworzyć nawet jednym palcem
- wieszaki, półki itp. spróbujmy powiesić tak aby to nam było wygodnie
Rehabilitacja
- to ważny element w walce z chorobą nawet czynności życia codziennego można zamienić w rehabilitację, każda czynność wykonana w miarę możliwości samodzielnie to rehabilitacja
- ćwiczmy częściej ale krótko... dwa, trzy ruchy wykonane prawidłowo przyniosą lepsze efekty, niż półgodzinny bezmyślny wysiłek
- poprośmy o pomoc rehabilitantów, terapeutów aby pokazali nam jak kompensować prawidłowo zaczynające się problemy z rękami i nogami (prawidłowa kompensacja to dłuższa samodzielność)
|
Strona główna
